Wspólny testament w małżeństwie

Polskie prawo spadkowe nie wyróżnia czegoś takiego jak wspólny testament małżonków. Istnieją jednak kraje, w których coś takiego jest bardzo powszechnie spotykane – na przykład Austria lub Niemcy. Obecnie trwają prace, prowadzone przez Komisję Kodyfikacji Praca Cywilnego nad wprowadzeniem do polskich przepisów instytucji wspólnego testamentu małżonków.

Obowiązujące obecnie przepisy nie przewidują możliwości sporządzenia przez małżonków wspólnego testamentu – zostały one jednak uchwalone dość dawno. Jasno określają one, że testament może sporządzić wyłącznie jeden spadkodawca, co w praktyce oznacza zakaz sporządzania testamentów wspólnych. Przepisy takie dotyczą zarówno testamentów notarialnych jak i ręcznych – holograficznych. Co więcej, w polskim prawie nie są przewidziane jakiekolwiek wyjątki od tej reguły, bez względu na konkretną sytuację. Testament ręczny oraz notarialny sporządzony przez dwie osoby i przez nie podpisany nie ma zatem w świetle naszych przepisów żadnego znaczenia i jest zwyczajnie nieważny. Zakaz ten dotyczy wyłącznie samej formy w jakiej oświadczenia zostały złożone; nie ma w nim mowy o samych oświadczeniach woli. Chodzi zatem o niedopuszczalność składania przez dwie osoby oświadczenia woli w jednym dokumencie równocześnie. W polskim prawie wyróżnia się jednak jeszcze testament ustny, czyli allograficzny. Dowodem na to jest orzecznictwo Sądu Najwyższego który niejednokrotnie określał, że testamenty allograficzne złożone przez dwie różne osoby mogą być potraktowane jako dwa osobne orzeczenia woli. Dzieje się tak nawet w przypadku, gdy takie osobne orzeczenia zostaną spisane na tej samej kartce. W takim wypadku traktuje się to jako dwa osobne dokumenty, nie zaś jako jeden testament wspólny. W najbliższym czasie możemy prawdopodobnie spodziewać się sporej reformy polskiego prawa spadkowego. Nadchodzące zmiany będą dotyczyły również sposobu sporządzania testamentów.

Zapowiedziano już bowiem wprowadzenie możliwości sporządzania wspólnych testamentów dla małżonków. Jak sama nazwa wskazuje, taka możliwość będzie przeznaczona wyłącznie dla małżeństw. Osoby o innym rodzaju pokrewieństwa – rodzeństwa czy matka z synem – nie będą mieli do niej dostępu. Takie rozwiązania od długiego czasu stosowane są między innymi w Niemczech oraz Austrii, gdzie sprawdzają się bardzo dobrze. Prawo obowiązujące w Niemczech od długiego już czasu dopuszcza istnienie instytucji wspólnego testamentu dla małżonków. Taki testament sporządza się w imieniu obydwu osób, choć konieczna jest obecność tylko jednego z małżonków. Aby dokument taki miał moc prawną, muszą znaleźć się na nim podpisy obu małżonków. Obejmuje on przede wszystkim zalecenia dotyczące rozporządzania własnością małżeństwa w przypadku nagłej śmierci obu osób.