Jak przebiega likwidacja środków trwałych?

Gdy mamy do czynienia ze środkami trwałymi, musimy mieć świadomość tego, że są one używane bez względu na rodzaj prowadzonej działalności. Naturalnie, ich znaczenie jest największe w odniesieniu do tych organizacji, których znakiem rozpoznawczym jest działalność wytwórcza. Bez względu jednak na rodzaj organizacji należy pamiętać o tym, że w momencie, w którym środek trwały całkowicie traci swoją wartość użytkową, niezbędna staje się jego likwidacja.

Sama utrata wartości użytkowej przez środek trwały może odbywać się na kilka sposobów. Możemy mówić zatem zarówno o jego zużyciu, jak i zniszczeniu, do którego dochodzi w procesie eksploatacji. Nie bez znaczenia jest jednak i to, że naturalna utrata wartości nie jest wcale jedyną przyczyną likwidacji. Do likwidacji może więc dojść także wówczas, gdy środek trwały się ze psuje, a opłacalność jego naprawy będzie stała pod znakiem za pytania, a także wówczas, gdy firma będzie zmieniać profil działalności, co na ogół wiąże się z koniecznością zakupu albo budowy nowych środków trwałych. Do likwidacji niejednokrotnie przyczynia się także mała opłacalność i wydajność przyczyniająca się do zwiększenia potrzeby wymiany oraz wypadki losowe. Przepisy polskiego prawa mówią o tym, że likwidacja powinna być przeprowadzana w dwóch etapach, nie zawsze bowiem fakt zaprzestania używania środka trwałego jest tym samym, co jego faktyczna likwidacja. Pierwszym etapem likwidacji jest zatem zawsze tak zwana likwidacja księgowa polegająca na wyksięgowaniu środka z konta „środki trwałe” oraz „umorzenie środków trwałych”. Komisja likwidacyjna nie poprzestaje przy tym na decyzji wydanej w formie wypowiedzi ustnej, jest bowiem zobowiązana również do przygotowania dokumentu LT – likwidacja środka trwałego. Dokument powinien być zatwierdzony przez kierownika jednostki i właśnie on stanowi podstawę do tego, aby środek trwały został usunięty z ewidencji. Ostatnim etapem jest wyksięgowanie jego wartości z kont księgowych i przeniesienie do tak zwanej ewidencji pozabilansowej, gdzie będzie się on znajdował aż do momentu fizycznej likwidacji. Ewidencja pozabilansowa zawsze jest prowadzona na oddzielnym koncie oznaczanym jako „środki trwałe w likwidacji”. Szczególną sytuacją jest ta, w której nie dochodzi do całkowitego umorzenia likwidowanego środka. W takich okolicznościach konieczne jest zaprzestanie dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Konsekwencją likwidacji księgowej jest likwidacja fizyczna środka trwałego, która również przyjmuje dość zróżnicowane formy. W tym kontekście bardzo często mówi się o utylizacji oraz zezłomowaniu i rozbiórce, możliwa jest jednak również sprzedaż materiałów uzyskanych w wyniku tego procesu.

Tu konieczne jest przygotowanie protokołu fizycznej likwidacji środka trwałego, właśnie on stanowi bowiem podstawę do jego wyksięgowania z ewidencji pozafinansowej. Jeśli likwidacja środka trwałego wiąże się z kosztami, powinny być one zaksięgowane na koncie „pozostałe koszty operacyjne”. Jeśli likwidacja przyniesie jakieś materiały, dobrym pomysłem jest umieszczenie ich na koncie „magazyn”, choć w tej konkretnej sytuacji konieczny jest wymóg ich rzeczywistego składowania. Gdy likwidacja jest konieczna ze względu na budowę nowego środka, koszty i przychody będące jej konsekwencją są uznawane za te, które korygują wartość środków trwałych znajdujących się właśnie w fazie budowy.